Vijesti ROMI.HR

Kako je izgledalo vaše nomadsko djetinjstvo?

Na početku smo svi bili nomadi, svi su Romi u Argentini njegovali normadski način života. Kada je general Perón 1943. godine stigao na vlast, zabranio je život u šatorima. Tako je samo u Buenos Airesu zapaljeno više od 100 šatora. Mnogo je Roma bilo ubijeno, a neki su poginuli u ovim požarima. Kako je korištenje šatora bilo zabranjeno, mnogi su si Romi brže-bolje kupili kuću, no veći je dio činio skupinu Roma koji si ju nisu mogli priuštiti. Raštrkani posvuda, ti su Romi nastavili s nomadskim načinom života. Argentina je vrlo velika država, stoga su mogli napustiti urbana središta i živjeti na selu.

Moj se djed nastanio u području Bernal, no još smo uvijek živjeli nomadskim načinom života. Također, mnogi su Romi zbog ove Perónove odluke napustili tradicionalne poslove Roma i počeli raditi na gradilištima, u tvornicama, te kao vozači taksija i autobusa. Onaj dio Roma koji je imao manje znanja i manje izglede za prilagodbom pošao je prema unutrašnjosti zemlje. Moj je djed imao kuću te je radio na gradilištu, bio je građevinar. No bilo je perioda kada nije imao posla. Tada bismo ponovno postali nomadi. Zbog toga sam do svoje 17 godine sa svojom obitelji živio kao nomad. Ljeti bismo ostajali jedan ili dva mjeseca kod djeda zbog toga što je romski običaj, osim nomadskog načina života, da djeca poštuju svoje roditelje te da provedu barem jedno godišnje doba s njima. Moja je obitelj povremeno živjela nomadskim načinom života – dio zime je provodila s obitelji mojega oca, a za vrijeme lijepog vremena bi ponovno putovala.

Kad sam imao 17 godina moja je obitelj kupila zemljište. Tu smo si postavili šator zato jer nismo imali novaca za gradnju kuće. Tek samo kasnije započeli s njezinom gradnjom, koja je potrajala nekoliko godina. Moji joj se roditelji nisu uspjeli prilagoditi zato što im je nedostajalo zraka. Patili su od klaustrofobije, a također se nisu naviknuli koristiti tuš, kao i ostale stvari u kući. Učili su gledajući nas koji smo se lakše snalazili u korištenju kuće.

Zbog ovoga se nisam školovao. Nisam išao u osnovnu niti u srednju školu. Naučio sam čitati ispitujući druge. Iznimno sam volio čitati. I čitao sam sve, sve što je imalo slova. Dobro se sjećam kako ništa što bih pročitao nisam razumio, ali ipak, želio sam čitati. I kako nisam poznavao niti interpunkciju, niti naglaske, izgubio bih se među stranicama i napravio pravi nered. Kad bi me upitali što sam pročitao, ja bih izjavio neku impresivnu glupost – moje shvaćanje bilo je drugačije od onoga o čemu je tekst zapravo govorio.

Kasnije sam počeo pohađati literarne radionice te sam ustrajao u čitanju Borgesa. Tako sam čitao više od 10 godina bez razumijevanja. Sve se ovo događalo poslije moje 17. godine. Tek sam sa 35 s lakoćom mogao razumijeti. Sa 39 sam se upisao na studij književnosti na sveučilištu koje je, primajući me, postavilo pravni presedan zato jer sam polagao prijemni bez prethodno završenih osnovne i srednje škole.

Vrlo je teško pohađati studij bez završene osnovne i srednje škole – treba ih završiti. Imat ćeš mnogo problema za vrijeme studija, to kažem jer se to dogodilo meni. Sa jednostavnim predmetima kao što je gramatika, koja inače nije toliko kompliciran predmet, ako ga nisi obradio u školi, zakomplicira se. Latinski također postaje kompliciran predmet ako ga nisi imao u školi. Postoje osnovni predmeti koje je bez prethodno završene škole teško položiti.

Kad sam se upisao na studij, imao sam dvije objavljene knjige i veliku kutiju punu svakakvih napisanih tekstova. Izložio sam im sve što sam imao, a oni su to pregledali. Kako sam imao već jedno objavljeno i nagrađeno djelo, prihvatili su me. Tako sam na kraju završio kao predavač seminara za pripovjedače, gdje sam podučavao studente koji su htjeli poraditi na svojim tehnikama pripovjedanja.

Što je značilo napuštanje nomadskog načina života?

Postoje vrlo dvoznačne situacije, ne mogu dati jednostran odgovor. Ima stvari oko takvog načina života na kojima sam iznimno zahvalan, kao što je osjećaj slobode koji mi se više nikad nije vratio. Kao kad smo se slobodno kretali s jednog kraja na drugi. Međutim, ovaj mi je nomadski način života pokazao i ono što drugi misle o nama.

Bili smo vrlo siromašni, hodali smo prljavi, proseći i prodavajući stvari na ulici. I tuđe mišljenje je pronašlo svoje mjesto u svakom Romu i u samoj zajednici. Tuđi, prezirni pogled na nas. Taj tuđi prijezir naveo nas je da propitkujemo svoj identitet, svoj način života, svoj položaj, i to mi je zadavalo mnogo boli. Zato što se nisam znao braniti od izjava kao što su „ne želimo ništa kupiti“, „gubi se odavdje“, „prljavi cigane“. Stvari kao što su ove, koje vrlo često izbiju već pri prvom kontaktu i zadavale su mi mnogo boli.

Na primjer, nedavno je u Huelvi, Španjolskoj, ubijen jedan Rom koji je sa svojim sinom ušao u tuđe polje kako bi uzeo nešto graha. Da je ovaj čovjek bio Španjolac, vlasnik polja bi mu vjerojatno dao još jednu kantu graha, no u Roma je pucao. Sigurno da je pogrešno doći na tuđe polje i ukrasti kantu graha, ali ne može se sam suditi. Da je u pitanju bio Španjolac, vlasnik bi se vjerojatno ponio na drugačiji način.

Nama se dogodilo isto, samo u manjoj mjeri. Tjerali su nas sa svih strana, policija bi došla i srušila nam šatore na tlo, ili bi prerezali uže pa bi pao na nas. Sve me je ovo iznimno pogodilo, zato sam na neki način sa literaturom, znanstvenim tekstovima te svojim aktivizmom pokušavao posvjestiti svoje korjenje i položaj mojeg naroda. Danas promičem formalno obrazovanje romskog stanovništa. U Argentini, ne znam imamo li i 1% Roma koji su završili osnovnu školu. Vrlo ih je malo završilo i srednju ili strukovnu školu, ili fakultet. Ja sam prvi čistokrvni Rom koji je završio fakultet, a ima ih još troje koji su mestici.

Mješanje nam je donijelo mnogo dobrih stvari. U većini slučajeva su neromi ti koji se vjenčaju sa Romima, kojima tada nametnu svoj način života. Kada Romkinja uđe u život nekom neroma, ona ne uvodi napredak modernog svijeta, već uvodi svoju kulturu. Kada Rom uđe u život neke neromkinje, ona završava sa drugačijim redom u životu, sa drugačijim ponašanjem koje brani, kao što je obrazovanje ili red u domu. Romski sustav je poprilično anarhistički u ovom smislu, a sjedilački način života je puno više organiziran.

Misliš li da gubiš slobodu kad napustiš nomadski način života? Da izgubiš svoju romsku suštinu?

Sve se mijenja, a sloboda Roma je ipak malčice izmišljena od strane neroma. Rom nikada nije bio željen, niti je danas igdje željen. Jedan od načina da ih se riješi bio je promoviranje nomadskog načina života kroz progone i pomoć, ostavljajući ih 15 dana u gradu i davajući im nešto hrane da ih zadrže na putu. Uvjeravali su ih da žive raskošnim životom: dizali su se kad su htjeli, radili su kad su htjeli, bili su slobodni. Došli su do točke kad bi govorili „više ne želim biti kralj, već sam Rom“. Imali su apsolutnu slobodu, ali to nije uzimanje mape i iščezavanje u daljini, to nije sloboda. To nam je stalno hodanje također oduzelo mnogo stvari. Udaljilo nas je od znanja, udaljilo nas je od imovine. Zato Rom ima teži život, manje ugodan. Ne znam do kuda je to odluka Roma, a ne nametanje koje je Rom “kupio“. Došlo je do te točke da Romi cijeloga svijeta odbijaju obrazovati svoju djecu, zato jer misle da će prestati biti Romi, da će napustiti šumski put i kulturu. A ako se Romkinje vjenčaju s neromima, strahuje se da će se izgubiti rasa.

Drugi je problem snažni rasizam koji postoji izvan romskog područja, čime su posebno romski dječaci prilično pogođeni. I kada se dječak Rom brani, to im se ne sviđa. Žele pokornog Roma koji će pokorno primiti kaznu, a žaliti se kasnije.

Da bismo izašli iz ovog škripca manjka obrazovanja, trebamo pripemiti oba područja: raditi unutar romske zajednice, ali isto tako sa obrazovnom zajednicom. Kako sam u mnogim školama profesor, znam da djecu Rome ne žele u vrtićima; kad majke dođu, kažu im da nema mjesta. Romi znaju da bivaju izbačeni, ali kako smo pokorni, razumijemo situaciju i odlazimo. Tako i ja imam poteškoća u napuštanju te pokornosti i borbi za svoja prava.

Romi ne mogu željeti ono što nikad nisu imali, ne mogu zahtjevati obrazovanje koje ne poznaju. Nekolicina nas koja je imala dovoljno sreće upoznati obrazovanje, znamo čemu koristi. Znamo da obrazovanje jača duh i pomaže da donosimo odluke sa određenim predznanjem. Želimo istaknuti ovo jer nas to mnogo košta; bez obrazovanja je teško napraviti neku promjenu. Razumijem, napuštaju poznato da bi ušli u vrlo neprijateljski svijet. Da sam ja poslao svog sina u školu i da je bio zlostavljan, ne bih ga više slao, ali bih mu tražio drugu školu. Romi ga uzmu i više ga uopće ne šalju u školu.

Smatrate li da je potrebna veća pomoć romskoj zajednici u Argentini?

Nema je uopće. Ima 27 godina od kako sam hodao po ministarstvima obrazovanja svih vlada uzimajući materijal za učenje. Objavio sam 13 knjiga. Prije 12 godina stvoren je predmet kojim bi se na postdiplomskom studiju Sveučilišta '3 de Febrero' podučavalo o kulturnoj raznolikosti, ali ni sami ga šefovi nisu htijeli usvojiti. Tako sam bio profesor predmeta koji nikad nije počeo. Predložio sam ga mnogim sveučilištima i uvijek su mi rekli da nije moguće. Zato osjećam da postoji zid koji treba srušiti zato što trebamo biti dio interkulturalnosti Argentine. Nismo u povijesnim priručnicima, ne slave se naši značajni datumi, ne činimo dio interkulturalnog mozaika zemlje kao što ga čine autohtoni narodi koji imaju legende i nešto znanja o svom identitetu. Zbog ovoga koordiniram grupu ljudi koja, tamo gdje se nalazi romska populacija, traži te razmjenjuje materijal i iskustva s profesorima. Još i danas postoje određene argentinske pokrajine gdje se podučava u naseljima; podučava se cijela obitelj zato jer nitko ne zna čitati. Škole se odvijaju unutar šatora. U uobičajenim školama djeca Romi su žrtve diskriminacije, marginilizirani su i vrlo se brzo opet nađu van škole.

U argentinskim školama djecu se čuva, ne podučava ih se. Tamo idu jesti, voli ih se, brine se da se ne potuku. Ali vrlo je teško stvoriti atmosferu u kojoj bi se znanje moglo prenjeti. Zato jer postoji izražen socijalni sukob, mnogo je siromaštva, a pored njega mnogo je droge. Tako ni profesor ne predstavlja dobar primjer djeci. Primjeri za dječake u pokrajini Buenos Aires su negativni primjeri, kao što je na primjer diler koji prodaje drogu, ima 'zakon' tenisice, dobar motor i djevojke. On živi kratak život, ali ga živi do kraja – zbog toga dječake ne zanima dug život pun poteškoća. Dakle, suočavamo se sa vrlo velikom kulturalnom promjenom. I kad mnogo dječaka srednje škole imaju obitelj povezanu sa krijumčarenjem droge, ili su i sami s njom povezani, stvara se sukob – kako se postaviti između njih? I ne da se kače samo s onime tko prodaje, već i sa institucijama, policijom, pravom i politikom; zbog toga je vrlo komplicirano. K tome, kad političari shvate što se događa, poništavaju sve dobro što je za njih prethodno bilo napravljeno pa ponovno počinjemo ispočetka.

Koji su ključni elementi romskog identiteta?

Kolektivna svijest grupe, to je ono vrlo vrijedno. Mi Romi imamo vrlo jak identitet, 'parfem' i esenciju. Prepoznajemo se međusobno unutar grupe od 10 tisuća ljudi, unatoč različitoj odjeći, životu, ili u mojem slučaju različitom govoru. Imamo vrlo jak identitet i to je najvrijednije što imamo. Identitet je višeslojan, nije jednodimenzionalan. Ne može se biti samo Argentinac i prekrižiti svoje pretke, čovjek dolazi sa svime što nosi. I ako netko ima talijansko prezime, dolazi sa talijanskim obilježjima, ako je španjolsko, ista stvar. Ne možemo otpisati jedan dio zato da bismo rekli „samo sam Argentinac“ ili „samo sam Rom“, jer ako istražiš svoje korjenje, uviđaš da si mestik. Purizam te neće nigdje dovesti; završavaš u rasizmu ako se upustiš u purizam.

¿Cómo fue tu infancia nómada?

Nosotros primeramente fuimos nómadas, todos los gitanos de la región ejercíamos el nomadismo. Y cuando el General Perón llega al poder en 1943 prohíbe la circulación de carpas y se incendiaron solo en la Provincia de Buenos Aires más de 100 carpas. Asesinaron a varios gitanos. Algunos murieron en esos incendios. Y se prohibió el uso de carpa, y los gitanos de manera compulsiva, los que pudieron, compraron casas y una parte muy importante que no pudo acceder a las casas, siguió de manera nómada, pero perdiéndose en la llanura. La Argentina es muy grande entonces podían salir de los centros urbanos y vivían en el campo.

Mi abuelo se establece en Bernal, pero ejercíamos el nomadismo. Y muchos gitanos a raíz de este movimiento que inició Perón, dejaron de hacer trabajos de gitanos y empezaron a trabajar en la construcción como peones de albañiles, como operarios de fábricas, como choferes de micros y taxis. Y un sector que tenía menos conocimiento y menos posibilidades de adaptación se fue hacia el interior del país. Mi abuelo tenia casa y trabajaban todos en la construcción, eran albañiles. Pero había momentos en los que no había trabajo entonces nos íbamos de nómadas. Por lo tanto, yo ejercí el nomadismo hasta los 17 años con mi familia y en verano veníamos uno o dos meses a estar cerca de lo de mi abuelo porque en la costumbre gitana más allá del nomadismo los hijos deben honrar a los padres e ir a su campamento a pasar una temporada con ellos. Mi familia nomadiaba de manera circular y pasaba parte del invierno con la familia de mi padre, y después con una mejor época volvíamos al nomadismo.

A los 17 años compramos un terreno y plantamos la carpa ahí porque no teníamos dinero para construir. Empezamos a construir la casa, tardamos varios años y mis padres no se adaptaban a la casa porque les faltaba el aire. Sufrían de claustrofobia y tampoco se adaptaban a usar la ducha, las cosas que hay en una casa. Aprendieron mirándonos a nosotros que teníamos más facilidad para esas cosas.

Por eso no me escolarice. No hice la primaria ni la secundaria. Aprendí a leer preguntando y me gustaba mucho leer. Y leía cualquier cosa, todo lo que tuviera letras yo lo leía y recuerdo claramente que no entendía nada de lo que leía, pero yo quería leer. Y como no conocía la puntuación, ni las tildes confundía sabana con sábana y me hacía unos líos barbaros. Cuando me preguntaban que había leído yo salía con un disparate impresionante, mi análisis era otro, no se ajustaba al texto.

Después empecé a hacer talleres literarios y me obstiné en leer a Borges y lo leí más de 10 años sin entenderlo. Todo esto después de los 17. Recién pude entenderlo a los 35 años. A los 39 ingresé a la carrera de letras, la misma universidad sentó un precedente jurídico porque yo di un examen de ingreso sin haber hecho primaria ni secundaria.

Es muy difícil hacer una carrera universitaria sin primaria ni secundaria, hay que hacerlas. Te trae muchísimos problemas estudiar, lo digo porque me paso a mí. Con materias muy simples como gramática que no es tan difícil, si no fuiste a la escuela se complica. Latín también es una materia complicada si no fuiste a la escuela. Hay materias troncales que sin ese proceso son difíciles de abordar.

Yo cuando ingresé a la carrera tenía dos libros publicados y tenía una caja grande de cosas escritas, presenté todo y analizaron lo que tenía. Como tenia obra publicada y premiada me terminan aceptando. Después termine dando una catedra de narrativa para los alumnos que querían trabajar su producción.

¿Qué significo dejar el nomadismo?

Hay situaciones muy ambiguas. No puedo tener una definición unilateral sobre un proceso y el otro. Hay cosas del nomadismo q me gratifican mucho como la sensación de libertad q nunca más me volvió a transitar como cuando transitábamos libres de un lado para el otro. Pero también ese mismo nomadismo a proyectado en mi la mirada del otro.

Nosotros éramos muy pobres, andábamos sucios, pidiendo, vendiendo cosas en la calle. Y la mirada del otro se mete dentro de cada gitano y dentro del colectivo mismo. Una mirada hacia uno mismo despreciable. El desprecio del otro hace que uno se cuestione su identidad, su modo de vida, su situación, y eso me producía muchísimo daño porque no tenía como defenderme al “no queremos nada”, “váyanse de acá”, “gitano sucio”. Ese tipo de cosas es muy común que brote enseguida al primer roce, me generaba daño.

Por ejemplo, ahora en Huelva, España mataron a un gitano que estaba con el chiquito. Si ese hombre era un español capaz le acercaba otro balde de habas, al gitano le metió un tiro. Esta mal entrar a un campo a robar un balde con habas, pero no se puede hacer justicia por mano propia. Con un español no hubiese obrado de la misma manera.

Con nosotros en menor medida nos pasaba lo mismo, nos corrían de cualquier lado, la policía venia y nos tiraba la carpa al piso, nos cortaba la soga y caía encima de nosotros. Todo eso me golpeó mucho y de algún modo con la literatura, con textos académicos y con mi militancia, trato de reivindicar un poco mis orígenes y la situación de mi gente. Ahora estoy promoviendo la educación de la población gitana al sistema educativo, en argentina no sé si llegamos al 1% que haya terminado la primaria. Muy pocos hacen la secundaria y muy pocos un terciario o un universitario. Yo soy el primer gitano recibido de los cuatros costados, y hay 3 más que son mestizos.

El mestizaje trajo cosas buenas para nosotros, generalmente son ustedes los que se casan con gitanos e imponen lo q traen en sus espaldas. Cuando la gitana ingresa en la vida de un no gitano, no ingresa los adelantos del mundo moderno, ingresa su cultura. Cuando un gitano trae una no gitana a su casa, ella viene con otro orden de vida, con otra conducta que defiende, como la escolaridad, como el orden en la casa. El sistema gitano es bastante anárquico en ese sentido y el sedentario es mucho más ordenado.

¿Sentís que se pierde la libertad al dejar el nomadismo? ¿Se pierde la esencia?

Todo se transforma, y la libertad del gitano es un poco inventada por el no gitano. Al gitano no lo querían ni lo quieren en ningún lado. Un modo de sacárselo de encima era promover el nomadismo a través de las persecuciones, a través de la ayuda, dejándolo 15 días en el pueblo y darle algo de comida para que siga en viaje. Los convencían de que tenían una vida bárbara, se levantaban cuando querían, trabajaban cuando quieran, eran libres. Al punto en el que decían ya no quiero ser rey, ya soy gitano. Tenían una libertad absoluta, pero esta no es agarrar un mapa y perderse, eso no es la libertad. Ese andar permanente también nos quita un montón de cosas. Lo aleja del conocimiento, lo aleja de los haberes. Tiene una vida más dura, menos cómoda. No sé hasta dónde es una elección del gitano y no una imposición que el gitano compro. A tal punto que los gitanos en todo el mundo se niegan a educar a sus hijos, porque creen q van a dejar de ser gitanos, que van a dejar el camino y la cultura. Y que las chicas se van a casar con no gitanos y se va a perder la raza, ese es el miedo.

La segunda cuestión es el fuerte racismo que hay fuera del territorio gitano, los chicos son muy agredidos. Y cuando el chico gitano se defiende no les gusta, quieren al gitano sumiso, que acepte el castigo de manera sumisa y reclame después.

Para salir de esa trampa que es la falta de educación tenemos que preparar los dos territorios: trabajar puertas adentro de la comunidad gitana, pero también trabajar con la comunidad educativa. En muchas escuelas soy docente y no quieren chicos gitanos en los jardines, cuando van las mamás les dicen que no hay vacantes. Los gitanos saben que los están echando, pero como somos sumisos entendemos por donde viene la mano y nos vamos. Entonces yo estoy luchando para abandonar esa sumisión y reclamar por los derechos.

Los gitanos no pueden querer lo que nunca tuvieron, no pueden reclamar una educación que no conocen. Aquellos que tuvimos la suerte de probar la educación de saber qué hace bien, que fortalece el espíritu y uno puede tomar decisiones con cierto conocimiento queremos transimitir eso porque nos cuesta mucho y sin educación es muy difícil hacer cambios. Porque deja lo conocido para meterse en un mundo muy hostil. Yo lo entiendo, si mando a mi hijo a la escuela y lo maltratan no lo mando más, busco otra escuela. Los gitanos lo sacan y no lo mandan más.

¿Consideras que hace falta más asistencialismo en Argentina para la comunidad gitana?

No hay, hace 27 años que recorro los ministerios de educación de todos los gobiernos llevando material de estudio, tengo 13 libros publicados, soy hace 12 años titular de esta catedra. Hace 12 años se creó esta catedra para ser dictada en la maestría en diversidad cultural en la Universidad 3 de Febrero y los mismos directores no la quisieron implementar, por lo que soy titular de una catedra que nunca empezó. Se la ofrecí a muchas universidades y siempre me dicen que no es posible. Entonces siento que hay una barrera que derribar porque necesitamos ser parte de la interculturalidad, al no estar en los manuales de historia, al no festejarse nuestras fechas conmemorativas, no formamos parte del mosaico intercultural del país como los pueblos originarios que tienen leyendas y algún conocimiento sobre su estructura. Por eso estoy coordinando este grupo de personas que apoyamos allí donde hay población gitana, los buscamos, intercambiamos material y experiencia con esos docentes. Todavía en la Argentina en ciertas provincias se educa en el campamento, se educa a la familia porque nadie sabe leer. Las escuelas funcionan dentro de carpas. Los chicos gitanos en las escuelas normales sufren discriminación, son marginados y al poco tiempo están fuera de ella otra vez.

En las escuelas argentinas, se cuidan a los chicos, no se los educa. Ahí van a comer, se los quiere, cuidamos que no se peleen. Pero cuesta mucho crear un clima para poder impartir conocimiento. Porque hay mucho conflicto social, mucha pobreza, mucha droga cerca de los pobres. Entonces el docente no representa un modelo para los chicos. El modelo para los chicos en la Provincia de Buenos Aires son modelos negativos, el dealer que vende droga que tiene llantas buenas, que tiene una moto, que tiene chicas. Vive una vida corta, pero la vive a full. Entonces a los chicos no les interesa una vida larga y llena de penurias. Entonces nos enfrentamos con un cambio cultural muy grande. Y cuando muchos chicos de la secundaria tienen familia ligada al narcotráfico o incluso ellos mismos, esto genera conflicto ¿por qué cómo te metes ahí? No solo te metes con el que vende, te metes con las instituciones, la policía, la justicia y la política, entonces es muy difícil. Además, los políticos cuando asumen tiran todo lo bueno que había hecho el anterior y empezamos de vuelta.

¿Cuáles son los elementos claves de la identidad gitana?

Conciencia social de grupo, eso es muy valioso. Los gitanos tenemos una identidad muy fuerte, un perfume y una esencia. Nosotros nos reconocemos entre 10 mil personas por mas q cambiemos de ropa, de vida, o en su caso que hable muy distinto. Hay una identidad muy fuerte y es lo más valioso que tenemos. La identidad es múltiple no es plana, no se puede ser solamente argentino y desterrar de sus antepasados, uno es como lo que viene. Y si uno tiene apellido italiano viene con cosas italianas, si sos español lo mismo. No puede cercenar una parte para decir que soy solo argentino o soy solo gitano, si investigas tu esencia estas mezclado. El purismo no te lleva a ningún lado, terminas en el racismo si te metes en el purismo.

What was your nomadic childhood like?

We firstly were nomads, all the Roma of the region we practiced nomadism. When the General Peron made it to power in 1943 he forbidden walking around with tents, and only in the Province of Buenos Aires over 100 tents were burnt down. They killed many Roma. A few of them died in these fires. The use of the tent was forbidden and the Roma who could do it bought houses, but an important part of them who were not able to afford it continued with a nomadic lifestyle, being lost in the fields. Argentina is a very big country so they could leave the urban centers and live in the fields.

My grandpa established himself in Bernal, but we still practiced nomadism. And many Roma due to this movement initiated by Perón, stopped doing typical Roma jobs and started to work in construction, in factories, as bus and taxi drivers. And part of them which had less knowledge and less possibilities to adapt went to the other provinces (not Buenos Aires) of the country. My grandpa had a house and everyone were construction workers. But there were moments that were was no jobs and we would leave as nomads. That is why I practiced nomadism until I turned 17 with my family. During summer we would go for a couple of months to my grandpa’s place because it is a Roma custom that kids should honour their parents and go to their settlements for at least a season. My family practiced nomadism in a circular way, part of the winter, we would spend it with the family of my father, and then with better weather we would return to nomadism.

At 17, we bought a piece of land and planted the tent there because we had no money to build. We started building the house, it took several years and my parents did not adapt to the house because they were short of air. They suffered from claustrophobia and did not adapt to using the shower, the things that are in a house. They learned by looking at us that we had more facility for those things.

That is why I did not go to school. I did not go to elementary school or high school. I learned to read by asking people, I really liked reading. I read anything, everything that had letters I read it and I clearly remember that I did not understand anything that I read, but I wanted to read. And since I didn't know the punctuation, when they asked me what I had read, I came out with impressive nonsense, my analysis was different, it did not fit the text.

Then I started to do literary workshops and I persisted in reading Borges and I read it for over 10 years without understanding him. All of this after the age of 17. I could only understand him at the age of 35. At 39, I entered the degree program, the university set a legal precedent because I took an entrance exam without having attended primary or secondary school.

It is very difficult to make a university career without primary or secondary school, you have to do them. It brings you many problems while studying, I say it from experience because it happened to me. With very simple subjects like grammar that is not so difficult, if you did not go to school it gets complicated. Latin is also a difficult subject if you did not go to school. There are core subjects that without that process are difficult to address.

When I started University, I had already two books published and I had a big box of written texts, I presented everything and they analyzed what I had. As I had published and and had even won an award with one of my books, they end up accepting me. Then I ended up teaching a narrative seminar for students who wanted to work on their production.

What did it mean to you to abandon nomadism?

There are very ambiguous situations. I cannot have a unilateral definition of one process and the other. There are things about nomadism that gratify me a lot, such as the feeling of freedom that never happened to me again like when we were pilgrimage free from one side to the other. But also, that same nomadism has projected on me the gaze of the other.

We were very poor; we were dirty, asking, selling things on the street. And the gaze of the other goes into each Roma and into the collective itself. A self-despising look. The contempt of the other makes you question your identity, your way of life, your situation, and that caused me a lot of pain because I had no way to defend myself to "we don't want anything", "get out of here", "dirty gypsy". That kind of thing is very common that it sprouts right away at the first contact, it caused me pain.

For example, now in full quarantine in Huelva, Spain they killed a Roma who had entered a foreign field with his son to take some beans. If that man had been a Spanish, he would have given him another bucket of beans, but as he was Roma he shot him. It is wrong to enter a field to steal a bucket of beans, but you cannot do justice by your own hand. With a Spaniard, he would not have acted in the same way.

With us to a lesser extent the same thing happened, they ran us from anywhere, the police came and threw our tent on the floor, cut the rope and fell on us. All this hit me a lot and somehow with literature, with academic texts and with my activism, I try to vindicate a bit my origins and the situation of my people. Now I am promoting the inclusion of the Roma population to the educational system, in Argentina I do not know if we reach the 1% that has finished primary school. Very few attend to high school and very few do a tertiary or university. I am the first full Roma who finished university, and there are 3 more who are mestizos.

The miscegenation brought good things for us, generally, it is you (non-Roma) who marry Roma and impose what you bring on their backs. When the Roma woman enters the life of a non-Roma, she does not enter the advances of the modern world, her culture enters. When a male Roma brings a non-gypsy female to his home, she comes with a different order of life, with another behavior that she defends, like schooling, like order in the house. The gypsy system is quite anarchic in that sense and the sedentary system is much more orderly.

Do you feel that you lose freedom by stopping with nomadism? Do people lose their Roma essence?

Everything is transformed, and the freedom of the Roma is a bit invented by the non-gypsy. The Roma was never wanted anywhere, and the situation goes the same until today. One way to get rid of them was to promote nomadism through persecution, through aid, leaving them in the town for 15 days and giving him some food to continue traveling. They convinced them that they had a great life, they got up whenever they wanted, they worked whenever they wanted, and they were free. They reached to a point where they would say “I don't want to be king anymore, I'm already a Roma”. They had absolute freedom, but freedom is not taking a map and getting lost, that is not freedom. That permanent walk also takes away many things from us. It takes away from the Roma knowledge; it takes them away from assets. The Roma has a harder, less comfortable life. I do not know how far it is a choice of the Roma and not an imposition that the Roma bought. So much so that Roma all over the world refuse to educate their children, because they believe that they are going to stop being Roma, that they are going to leave the path and the culture. And that the girls are going to marry non-Roma and the race is going to be lost, that is the fear.

The second issue is the strong racism that exists outside the Roma territory as the boys are much attacked. And when the gypsy boy defends himself they don't like it, they want a submissive Roma, to accept the punishment submissively and to complain later.

To get out of this trap that is the lack of education we have to prepare both territories: to work inside the Roma community, but also to work with the educational community. In many schools, I am a teacher and they do not want Roma kids in the gardens, when the mothers go they tell them that there are no vacancies. The Roma know that they are being kicked out, but as we are submissive, we understand the context and we leave. So I am struggling to abandon that submission and fight for our rights.

Roma cannot want what they never had, they cannot fight an education they do not know. Those of us who were lucky enough to get some education we know what works well, we know it strengthens the spirit and it helps you to make decisions with certain knowledge, we want to transmit that message because it costs us a lot and without education it is very difficult to make changes. Because he leaves the known to enter a very hostile world. I understand it, if I send my son to school and they mistreat him I won't send him anymore, I look for another school. The Roma take him off and don't send it to any other school.

Do you consider there should be more social policies in Argentina for the Roma community?

There are currently none. I have been visiting the ministries of education of all governments for 27 years, taking study materials. I have 13 books published. I have been the teacher of a university subject for 12 years. 12 years ago this subject was created to be taught in the  Master's degree in Cultural Diversity at the 3 de Febrero University and the directors themselves did not want to implement it, so I am the holder of a subject that never began. I offered it to many universities and they always tell me that it is not possible. So I feel that there is a barrier to break down because we need to be part of Argentina’s interculturality, not being in the history manuals, not celebrating our commemorative dates, we are not part of the intercultural mosaic of the country like the natives who have legends and there is some knowledge about their structure. That is why I am coordinating this group of people that we support wherever there is a Roma population, we look for them, we exchange material and experience with these teachers. There are still in Argentina in certain provinces education on the settlements, the family is educated because nobody knows how to read. Schools operate inside tents. Roma kids in normal schools suffer discrimination, are marginalized and soon are out of it again.

In Argentine schools, children are cared for, they are not educated. They are going to eat there, they are loved, we take care that they do not fight. But it is very difficult to create a climate to be able to impart knowledge. Because there is a lot of social conflict, a lot of poverty, a lot of drugs near the poor. So the teacher does not represent a model for the boys. The model for boys in the Province of Buenos Aires are negative models, like the dealer that sells drugs that has good sneakers, that has a motorcycle, that has girls. He lives a short life, but live it full. So the boys are not interested in a long life full of hardships. So we are faced with a very big cultural change. And when many high school kids have a family linked to drug trafficking or even themselves, this generates conflict, how do you intervene in there? Not only do you mess with the one who sells, you mess with the institutions, the police, justice and politics, so it is very difficult. In addition, when politicians assume they throw away all the good things that the previous one had done and we started back.

Which are the key elements of the Roma identity?

Group social awareness, that is very valuable. Roma have a very strong identity, a perfume and an essence. We recognize ourselves among 10,000 people even though that we might change clothes, life, or in my case that speaks very differently. There is a very strong identity and it is the most valuable thing we have. Identity is multiple, it is not flat, you cannot be only Argentine and banish your ancestors, you are like what is coming. And if you have an Italian surname, it comes with Italian things, if you are Spanish the same. I cannot cut a part to say that I am only Argentine or I am only a Roma, if you investigate your essence you are mixed. Purism doesn't get you anywhere, you end up in racism if you get into purism.